Over fotografie — louter gedachten

Na afloop van een presentatie die ik gaf in het kader van een vak met de titel Littérature et médias, wat in se alle kunstvormen behandelde, stelde mijn professor me de vraag: "La photographie, est-elle une forme d'art? N'est-ce pas plus trouvaille que travail? Est-ce qu'il reste encore une âme visible de l'artiste dans "l'oeuvre d'art" d'un photographe?"

Wanneer we ervan uitgaan dat — de gedachtelijn van Gérard Genette volgend — kunstwerken een element van "artisanaliteit" moeten blijven bevatten, is het inderdaad moeilijk om uit een foto "de hand van de maker" te destilleren. Uiteraard zijn er fotografen met een eigen stijl — hetzij een conceptuele, hetzij een "stilistische" —  toch is die niet meteen op te merken: van een tastbare techniek als een penseelstrook is er geen sprake.

Het eerste wat mij persoonlijk bij een goede foto opvalt, is een soort "literariteit". (Overigens, ik betrapte me er net op dat ik het kenmerk "stilistisch" gebruikte om een element van de fotografie te kunnen (be)grijpen — een kenmerk dat voornamelijk literair is.) Ik vergelijk de fotografie — een kunstvorm die me minder bekend is — met de literatuur; een kunstvorm die ik vanuit mijn studies beter zou moeten kennen. Op die manier schep ik een nieuwe werkelijkheid, conform mijn gedachten en gevoelens omtrent het werk.

Alles is tot literatuur te reduceren; alles is literatuur. Wat zouden we zonder woorden zijn?

In het proza komen alle kunstvormen samen — deels omdat in het woord de hele wereld besloten ligt, deels omdat in het vrije woord de mogelijkheid besloten ligt om die wereld uit te drukken en te denken. In het proza geven wij alles omgezet weer: kleur en vorm, die de schilderkunst alleen maar rechtstreeks, in kleur en vorm zelf, zonder innerlijke dimensie kan weergeven; het ritme, dat de muziek alleen maar rechtstreeks, in ritme, zonder formeel lichaam, zelfs niet dat tweede lichaam dat de idee is, kan weergeven: de structuur, die de architect moet vormen uit harde, gegeven, uiterlijke dingen, en die wij samenstellen uit ritmes, aarzelingen, volgorde en vloeiend verloop; de werkelijkheid, die de beeldhouwer werelds moet laten, zonder aura of transsubstantiatie; [...] —Fernando Pessoa, Boek der rusteloosheid